In het Koninkrijk werken we vanuit een gezamenlijk verleden naar een gedeelde toekomst. Nederland wil zich inzetten voor een betere toekomst voor het gehele Koninkrijk. Deze inzet van Nederland vindt plaats op basis van de principes van wederzijds vertrouwen, betrokkenheid en wederkerigheid, en gelijkwaardigheid”, zo staat te lezen in de vandaag gepubliceerde begroting 2024 voor Koninkrijksrelaties en het BES-fonds.
Een Koninkrijk met wederzijdse betrokkenheid
In Caribisch Nederland blijven we ons inspannen om Bonaire, Saba en Sint Eustatius een gelijkwaardig deel van Nederland te laten zijn. Verschillende ontwikkelingen, zoals inflatie en specifiek de stijging van energieprijzen, hebben grote invloed op de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. In 2024 wordt verder gegaan met de inzet van de middelen voor Caribisch Nederland van € 30 mln. om onder andere (sociale) voorzieningen en de levensstandaard te verbeteren. Daarnaast worden – met de verdere invulling van het ‘comply or explain’-principe in 2024 – Europees Nederlandse beleidsintensiveringen ook toegepast in Caribisch Nederland, tenzij er redenen zijn om dit niet te doen. BZK maakt bestuurlijke afspraken met de eilandbesturen op basis van door hen gestelde prioriteiten om de prestaties van de overheden te verbeteren. Wanneer de overheden aan beide kanten van de oceaan beter presteren, zal de levensstandaard van de inwoners van Caribisch Nederland kunnen verbeteren. Daarom worden om de gestelde prioriteiten waar te maken concrete afspraken gemaakt over het sociaal domein, infrastructuur, duurzaamheid en economie, waarbij oog wordt gehouden voor de specifieke omstandigheden van elk eiland.
Het kabinet spant zich in 2024 in voor de drie autonome Caribische Landen in het Koninkrijk. Deze inspanning is onder andere zichtbaar in de samenwerking voor de uitvoering van de hervormingen van de Landspakketten. Sinds eind 2020 werken Aruba, Curaçao en Sint Maarten (hierna: de Landen) samen met Nederland aan noodzakelijke hervormingen in hun publieke sector, met als doel de economieën van de Landen te versterken, met het oog op de bevordering van het welzijn van hun inwoners. Tot 2023 lagen aan deze samenwerking drie tijdelijke bilaterale onderlinge regelingen ten grondslag, vooruitlopend op een nader juridisch fundament voor de samenwerking. Op 4 april 2023 hebben de ministers-presidenten van de Landen en de Staatssecretaris van BZK een onderlinge regeling ondertekend waarmee dit juridisch fundament is gecreëerd. Met deze onderlinge regeling verbinden de regeringen van de Landen zich voor meerdere jaren aan de uitvoering van de hervormingen in hun publieke sectoren. Nederland verbindt zich aan het bieden van ondersteuning daarbij door het beschikbaar stellen van mensen en middelen. Hiermee zetten BZK en de Landen in elk geval tot 2027 de samenwerking voort zoals die de afgelopen twee jaar heeft vorm gekregen. De leidende beginselen voor die samenwerking – zoals vastgelegd in de inleidende tekst van de regeling – zijn eigenaarschap, gelijkwaardigheid en gemeenschappelijkheid.
Bestuurlijke afspraken Caribisch Nederland
Op 21 maart 2023 is de voortgang onder de huidige (eenjarige) bestuurlijke afspraken met de Eerste en Tweede kamer gedeeld.1 Om invulling te geven aan de ambities voor de periode vanaf medio 2023, worden er samen met de openbare lichamen nieuwe bestuurlijke afspraken gemaakt met bijbehorende uitvoeringsagenda’s voor Bonaire en Sint Eustatius en een meerjarige uitvoeringsagenda voor Saba. Hiervoor wordt er gekeken naar de huidige bestuurlijke afspraken, maar ook naar de nieuwe prioriteiten per eiland. De eilandbesturen leveren daarvoor prioriteiten aan en samen met de bestuurscolleges en departementen worden er concrete afspraken gemaakt over wat er nodig is om deze ambities te behalen. Voorbeelden van thema’s waarover concrete afspraken worden gemaakt zijn het sociaal domein, infrastructuur en duurzaamheid, maar verschillen per eiland. Zoals in de intentiebrief economische ontwikkeling is benoemd, wordt er samen met de eilanden onderzocht wat er per eiland nodig is om de lokale economie te diversifiëren economische groei te genereren. Daarnaast is bestuurs- en uitvoeringskracht een belangrijk onderwerp voor alle drie de eilanden in de bestuurlijke afspraken, waarin organisatieontwikkeling en sterk personeelsbeleid een rol spelen. De beleidsinzet van BZK ten behoeve van de bestuurlijke afspraken voor 2024 wordt voornamelijk bepaald door de onderwerpen die de openbare lichamen in dit proces ter tafel brengen.
Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht
In 2024 wordt voortgebouwd op bestaande programma’s en activiteiten voor het versterken van de bestuurs- en uitvoeringskracht in Caribisch Nederland. Als onderdeel van de nieuwe bestuurlijke afspraken wordt verder gekeken naar aanvullende stappen die nodig zijn om de uitvoeringskracht van de openbare lichamen te versterken. De precieze uitwerking hiervan is onderwerp van gesprek met de eilanden. We maken middelen vrij voor het voortzetten van het gemeentelijk uitwisselingsnetwerk van de VNG, waarmee kennis en expertise wordt uitgewisseld tussen gemeenten in Europees-Nederland en Caribisch Nederland. Hierdoor kunnen de openbare lichamen verzoeken voor de inzet van expertise indienen, die vervolgens door de VNG gematcht worden met kennis en expertise uit Europees Nederlandse gemeenten. Ook wordt geïnvesteerd in het weerbaarder maken van het openbaar bestuur.
Comply or explain
In 2024 wordt verder invulling gegeven aan de toepassing van het principe van «comply or explain». Dit principe houdt in dat nieuwe Europees-Nederlandse beleidsdoelen of beleidsintensiveringen, waaronder bijbehorende nieuwe regelgeving, ook van toepassing is in Caribisch Nederland, tenzij er redenen zijn om dat niet te doen. Dit kan betekenen dat de omstandigheden maatwerk vragen, om hiermee alsnog het gewenste resultaat te bereiken in Caribisch Nederland. De passendheid van maatwerkmaatregelen in de lokale context is van groot belang. De departementen hebben hun inzet voor Caribisch Nederland veelal ondergebracht in beleidsagenda’s. Voorts worden standaardformulieren en handboeken aangepast om het proces rondom de toepassing van het principe van ‘comply or explain’ te standaardiseren.
Financieel beheer
BZK ziet erop toe dat de openbare lichamen het financieel beheer op een adequaat niveau brengen en vervolgens houden. Het College financieel toezicht BES (Cft BES) adviseert de minister van BZK over de financiën van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.
Het niveau van het financieel beheer in Caribisch Nederland is gemengd. Bonaire en Sint Eustatius
werken ook in 2024 met verbeterplannen om het financieel beheer op niveau te brengen. De inspanningen van Bonaire beginnen zijn vruchten af te werpen. Over de jaarrekening 2022 heeft het openbaar lichaam een goedkeurende accountantsverklaring ontvangen. In 2024 gaat Bonaire verder met het verbeteren en verstevigen van het financieel beheer en de borging daarvan binnen de organisatie.
Sint Eustatius werkt aan het verstevigen van de administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB). Eind 2023 zijn het normenkader en de werkprocessen uitgewerkt in een AO/IB handboek en volledig geïmplementeerd binnen de organisatie. 2024 staat in het teken van de monitoring en maandelijkse audit van de AO/IB. De werkzaamheden moeten ertoe leiden dat er uiterlijk over de jaarrekening 2024 een goedkeurende accountantsverklaring kan worden afgegeven.
Saba kan al jaren een goedkeurende accountantsverklaring overleggen als bewijs van goed financieel beheer. Tegelijkertijd blijft Saba investeren in de kwaliteit van het financieel beheer door werkprocessen te optimaliseren en te digitaliseren en door werving en training van medewerkers. Voor de uitvoering van de verbeterplannen hebben we financiële middelen verstrekt aan Bonaire en Sint Eustatius. Waar nodig zal BZK ook expertise aanbieden om de verbeteringen te bewerkstelligen. Jaarlijks informeert BZK de Tweede Kamer over de stand van het financieel- en begrotingsbeheer en de verbeterplannen van de openbare lichamen.
Landspakketten
De Landspakketten, zoals die eind 2020 met ieder land zijn overeengekomen, blijven de basis voor de samenwerking. Ter ondersteuning van de uitvoering van de Landspakketten blijft de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) binnen het ministerie van BZK bestaan. De TWO voert haar taak uit in gezamenlijkheid met de Uitvoeringsorganisaties, die in ieder van de Landen zijn ingesteld onder de ministers-presidenten. Samen zijn zij belast met de ondersteuning, begeleiding en monitoring van de uitvoering van de hervormingen. De TWO heeft hiertoe tot en met 2027 jaarlijks ruim € 35 mln. beschikbaar. Circa € 6,5 mln. hiervan wordt besteed aan apparaatskosten, voor zowel het eigen personeel van de TWO als voor de inzet van experts van andere departementen. De resterende middelen kunnen worden aangewend voor de financiering van hervormingsprojecten of voor het beschikbaar stellen van aanvullende deskundigheid of uitvoeringscapaciteit.
Sinds 2020 zijn de nodige stappen gezet voor de realisatie van een breed palet aan hervormingen en investeringen. Deze hervormingen en investeringen moeten bijdragen aan de versterking van de weerbaarheid en veerkracht van de economie en samenleving van Aruba, Curaçao en Sint-Maarten. De economieën van de Landen moeten aan duurzame groei- en verdienvermogen winnen, nieuwe kansen bieden aan burgers en bedrijven en beter bestand zijn tegen economische, sociale en andere crises die de lokale maatschappij kunnen ontwrichten en het welzijn van burgers negatief beïnvloeden. In de Landspakketten zijn maatregelen opgenomen op de volgende gebieden: financieel beheer, kosten en effectiviteit van de publieke sector, belastingen, de financiële sector, de economie, zorg, onderwijs en het versterken van de rechtsstaat. Voorbeelden van activiteiten die in 2024 zijn voorgenomen zijn de afronding van de doorlichting van de overheidsorganisatie van Aruba, implementatie van het programma verbeteren overheid in Curaçao en de start van de implementatie van het nieuwe ICT-systeem van de belastingdienst in Sint Maarten, waarmee online belastingaangifte mogelijk zal worden. Verder worden in Aruba de achterstanden in de eindafrekeningen van subsidieverlening weggewerkt en wordt de eerstelijns gezondheidszorg onder andere versterkt door een uitbreiding van het aantal huisartsen dat wordt opgeleid, wordt een groot deel van de hervormingen bij de Belastingdienst Curaçao geïmplementeerd en gaat Sint Maarten door met de implementatie van een nieuw digitaal (financieel) managementsysteem voor de gehele overheid.